OSMANLI’NIN ÇÖKÜŞÜ, SEBEPLERİ ve SONRASI

İki Dikkat

Osmanlı’nın yıkılışı çoğunlukla ekonomik sebeplere bağlanmaktadır. Diğer unsurlar göz ardı edilmektedir. Yok sayılmaktadır. Çağımızın yaygın anlayışı olarak ekonominin her şeyi kapsayan bir fenomen olarak kabul edilmesi, bu görüşü haklı çıkarıyor gibi görünüyor. Ayrıca bazı hadiseler; Osmanlı’nın dışarıdan borç almaya mecbur kalacak derecede maliyesinin zaafa uğraması, borçlarını ödeyememesi sebebiyle Düyun-u Umumiye (Genel Borçlar) İdaresinin kurulup Osmanlı’yı iliklerine kadar sömüren bir tekel haline gelmesi, halkın yoksulluğu, memur maaşlarının çoğunlukla zamanında ödenememesi, lüksün ve israfın artması vb. gibi gerçekler de bu görüşü büyük ölçüde destekler görünmektedir.

Lakin medeniyet, millet ve tarih açılımlarına bağlı böyle büyük çaplı hadiselerin tek sebebe, bağlanması hatalıdır. Değişik birçok sebep, altyapıdan üstyapıya bütün unsurlar ele alınmalı, dikkatli bir bakışla iç ve dış amiller, gözden geçirilmelidir ki sonunda doğru ve sıhhatli bir kanaat oluşabilsin. Burada gözlerden kaçan iki önemli konuya dikkatleri çekmek istiyorum.

Osmanlı’nın çöküşü incelenirken savaş unsuru pek hesaba katılmamaktadır. Koca Ragıp Paşa’nın sadaretindeki (1757–1763) ve Sultan II. Abdülhamid zamanındaki (1876–1908) barış devirleri hariç tutulursa, devlet sürekli savaş ve isyanlarla meşgul, dışta ve içte sürekli çatışmalara mecbur edilmiştir. Savaşsız, isyansız bir sene bile geçmemiştir desek yanılmamış oluruz.

Tabiidir ki, sonuçta bunca savaş ve gaileler mali imkân ve kaynakların neredeyse tamamına yakınının harcanmasına, iktisadiyatın iyice zayıflatılmasına sebebiyet vermiş, bozulan iç düzen ve denge ekonominin bir kat daha kötüye gitmesini sağlamıştır. Ayrıca savaşların doğurduğu moral bozukluğu ve kötümserlik, düşüşü devam ettiren başlıca sebeple

rindendir.